8/24/2018 06:47:00 PM

BRZYDKIE SŁOWO NA „P”

Jakie znacie brzydkie słowa na „p”? Pewnie dużo. Ja też. A jedno z najbrzydszych brzmi: prokrastynacja.

Prokrastynacja (z łaciny: „pro” – „naprzód” i „crastinare” – „jutro”) oznacza uporczywe odkładanie na później (jutro, jutro i jutro... i ciągle jutro) ważnych obowiązków, planów, spraw do załatwienia. Nie musi to dotyczyć wyłącznie zadań służbowych; prokrastynacja dopada człowieka również w życiu prywatnym i towarzyskim, tyle że w pracy najszybciej, najwyraźniej i najboleśniej odczuwa się jej konsekwencje.

W gruncie rzeczy prokrastynacja ma sporo do zawdzięczenia współczesnej psychologii, która nie tylko ukuła ten termin, lecz również wprowadziła go na salony. Kiedyś pewnie my, prokrastynujący, zostalibyśmy nazwani po prostu leniami i wrzucono by nas do jednego wora z tymi, którzy na miano lenia rzeczywiście zasługują. A przecież my się nie lenimy – my robimy. Robimy bardzo dużo dookoła robienia właściwego i do tego robienia właściwego ciągle się zbieramy, przygotowujemy, o tym myślimy. Tylko że... na zbieraniu, przygotowywaniu i myśleniu sprawa się kończy – albo raczej nie może pójść o krok dalej. Dopiero w ostatniej chwili, gdy już mamy nóż na gardle, deadline’y (niemal) pozawalane, a wokół siebie atmosferę hejtu (od współpracowników) i autohejtu (od nas samych) – dostajemy kopa z podwójnym przyspieszeniem i jak w amoku w trzy dni robimy to, o zrobieniu czego myśleliśmy przez trzy miesiące.

Czasem się udaje – jaka wtedy satysfakcja, poczucie wyższości („Widzicie, nędzne robole, ja w trzy dni robię wasze trzy miesiące!”), a po cichu – ulga („Znów się udało! Uf! Ale to już naprawdę był ostatni raz!”).

Czasem się nie udaje – i wtedy poczucie winy fundują nam przełożeni / rodzina oraz my sami („Głupia, idiota, leń śmierdzący, następnym razem wezmę się za to szybciej”).

Niestety bez względu na to, czy się uda, czy się nie uda, obietnice „ostatni raz robię na ostatnią chwilę, następnym razem będę pracować regularnie, codziennie, od samego początku” nic nie dają. Bo nadchodzi nowy projekt, nowe zadanie, nowa sprawa – i wszystko zaczyna się od początku, w starym rytmie.

Znacie to? Jeśli tak, witajcie w moim świecie – w świecie cierpiących na prokrastynację. W pierwszej chwili napisałam „w świecie prokrastynatorów”, ale zaraz to skasowałam. Dlaczego? Ano dlatego, że określenie „prokrastynator” ma ciągoty do tego, by brzmieć dumnie. W tym właśnie widzę pewne niebezpieczeństwo prokrastynacji – określona fachowo, ładnie, z łaciny, zaczyna się zachowywać tak, jakby była empatią, inteligencją emocjonalną, kreatywnością czy mnemotechniką. Czyli: brzmi inteligentnie, a nawet nieco snobistycznie (bo „po obcemu”, a nie po polsku), jest popularnym słowem w dyskursie psychologicznym i poppsychologicznym, mówi się o niej dużo i głośno. Wnioski? Najwyraźniej jest czymś fajnym, co warto mieć, skoro inni też to mają. No i zawsze lepiej powiedzieć „och, jaki ze mnie prokrastynator” niż „och, jaki ze mnie leń”.

Nie zrozumcie mnie źle – ani nie podważam istnienia zjawiska zwanego prokrastynacją, ani nie zarzucam psychologii tworzenia „sztucznych chorób”, tak samo jak nie przyszłoby mi do głowy twierdzić, że dysleksja czy dysortografia nie istnieją. Owszem, istnieją. Problem w tym, że – podobnie jak przy prokrastynacji – duża część ludzi sięga po te terminy bez rzeczywistej potrzeby, po prostu dlatego, że to wygodniejsze, łatwiejsze i lepsze niż „zwykłe” lenistwo, nieuczenie się etc.

(Mówię to z pozycji osoby, która ma mocno zaburzoną orientację przestrzenną, nie rozpoznaje prawej i lewej strony i która w kółko tłumaczy ludziom: „Nie, to nie jest widzimisię, udawanie ani kokieteria, nie rozpoznaję stron tak samo, jak daltonista nie odróżnia czerwonego i zielonego”. Wiem, że wiele osób nie chce w to uwierzyć – tak jak wiele nie chce uwierzyć w dysleksję i resztę tego rodzaju zaburzeń. Wiem też, jak rozwściecza fakt, że ktoś Twoje zaburzenie podważa, wyśmiewa albo lekceważąco podsumowuje czymś w stylu „A tam, wymyślasz, gdybyś chciała i się postarała...”. Więc nie, nie podważam istnienia dysleksji etc., podważam natomiast zasadność natychmiastowego stwierdzania przez rodziców: „Och, on / ona na pewno ma dysleksję, musimy załatwić zaświadczenie”, gdy dzieciakowi po prostu nie chce się pracować z literami).

Wracając do prokrastynacji: jest ona w gruncie rzeczy swoistą tragedią życiową, tragedią działania. Uwierzcie – ludzie, którzy na to nie cierpicie – że w osobie dotkniętej prokrastynacją wszystko się gotuje: gotuje się do podjęcia roboty albo... ze strachu przed podjęciem roboty. Tak czy inaczej, o tej robocie ciągle się myśli, ciągle się w niej siedzi myślami, psychiką, nastrojami – tylko ruszyć się z miejsca, podjąć działania, skupić głowy na robocie nie można. To tak, jakbyście brali bardzo mocny zamach, by rzucić piłkę – i w ostatniej chwili potykali się o własne nogi, a piłkę upuszczali lekko, łagodnie, blisko siebie.

Z drugiej strony człowiek tak bardzo się czasem boi myśli „dopadła mnie prokrastynacja”, że nie odróżnia jej od zwykłego, uzasadnionego czy wręcz koniecznego odsunięcia jakiegoś działania. Kończy się właśnie sezon urlopowy; w czasie jego trwania darowałam sobie wysyłanie pewnych maili i załatwianie pewnych spraw, bo wiedziałam, że ludzie powyjeżdżają, maile spleśnieją w skrzynkach i tyle z moich wysiłków. Tak samo nie dobijam się (jeszcze) po pewne informacje czy spotkania – dam potrzebnym mi osobom jeszcze kilka dni na powrót do pracy, a sobie na pourlopowy rozruch. Jeżeli natomiast pod koniec września będę w tym punkcie, w którym jestem teraz – o, to będzie prokrastynowanie do sześcianu...

Z prokrastynacją walczę od lat; wiem już przynajmniej, z czego wynika (z perfekcjonizmu, który też dopiero całkiem niedawno udało mi się dość porządnie spacyfikować – co nie znaczy, że nie czai się on gdzieś za moimi plecami i co jakiś czas nie dręczy). Walczę z nią, nadal zdarza mi się przegrać (potem robić sobie w głowie potężną awanturę albo koszmarne wymówki), cały czas szukam nowych sposobów zapanowania nad nią tak, by lepiej funkcjonować.

W tej walce przydaje się to-dolista (no ba, to-do lista przydaje się zawsze i do wszystkiego), ktoś życzliwy, kto w odpowiednim momencie wesprze lub ofuknie, a także trochę fachowej literatury, która coś podpowie. W moich ulubionych „Charakterach” znalazłam kilka tekstów poświęconych temu problemowi; jeśli szukacie dobrych tytułów, sięgnijcie po te (niestety dostęp online jest płatny, ale zawsze można wygrzebać egzemplarz archiwalny w czytelni):

ZARAZ, POTEM, JUTRO

Mogę wszystko, ale… potem

Czy zwlekasz?

Czy jesteś prokrastynatorem? (TEST)

Pochwała prokrastynacji

Jutro to dziś... tyle że jutro

Bolesne zwlekanie

Od kamyka do chińskiego muru 

Mam też własny test na prokrastynowanie – taki zupełnie prywatny zestaw pytań, które pozwalają stwierdzić „o, teraz mnie dopadła” lub przewidzieć „no tu to się na pewno przydyrda, choć nikt jej nie zapraszał”. Podzielę się tym testem, może będzie komuś pasował lub natchnie do opracowania własnego – bo jednak co test spersonalizowany, to test spersonalizowany.

Uwaga, oto Osobisty Test Wyczuwający Prokrastynację:

1. Czy odczuwasz niepokój na myśl o danym zadaniu? (tak / nie)

2. Czy odczuwasz niepokój na myśl o czasie, który upływa, odkąd się czegoś podjęłaś / podjąłeś, a czas – mimo wzrastającego niepokoju – upływa dalej? (tak / nie)

3. Czy dane zadanie przechodzi z dnia na dzień do kolejnej to-do listy, a potem – znowu i znowu – nie daje się znaleźć na nie czasu? (tak / nie)

4. Czy wyznaczasz sobie w ciągu dnia porę / godzinę na rozpoczęcie zajmowania się tym zadaniem, a gdy ta godzina się zbliża, czujesz niepokój, panikę lub złość? (tak / nie)

5. Czy na myśl lub sygnał z zewnątrz, że trzeba się wreszcie tym zadaniem zająć, zaczynasz szukać innych rzeczy, które można zrobić? Chodzi o rzeczy mniej ważne, mechaniczne albo takie, które mają późniejszy termin i spokojnie mogłyby  zaczekać. (tak / nie)

6. Czy na myśl o tym zadaniu masz ochotę wziąć zwolnienie lekarskie albo zaczynasz się źle czuć, pojawiają się objawy, które można by uznać za psychosomatyczne? (tak / nie)

7. Czy po zakończeniu dnia pracy masz wrażenie, że w sumie niczego istotnego nie zrobiłaś / nie zrobiłeś, a sterta ważnych zobowiązań dalej koszmarnie przygniata? (tak / nie)

8. Czy po podjęciu się wreszcie danego działania okazywało się, że jakiś jego element byłby prosty, banalny albo bezbolesny, gdyby wykonało się go wcześniej – a teraz urósł do rangi sporego problemu (terminy, liczba obowiązków, brak potrzebnej osoby)? (tak / nie)

9. Czy po wykonaniu danego działania albo chociaż jego rozpoczęciu pojawia się myśl: jakie to było proste, banalne albo bezbolesne, czemu ja tak długo czekałam / czekałem, by to zrobić? (tak / nie)

10. Czy po pozytywnym zakończeniu tego działania odczuwasz nieproporcjonalnie wielką ulgę i myślisz: „Uf, znowu się udało, jakoś się wykaraskałam / wykaraskałem i uniknęłam / uniknąłem katastrofy oraz zdemaskowania jako kompletnie beznadziejny, niekompetentny i nieudolny pracownik”? (tak / nie)

Moim zdaniem więcej niż cztery odpowiedzi „tak” na te pytania mówią jasno: cierpisz na prokrastynację. Współczuję, witaj w klubie, weź czekoladę i szykuj się do walki.

Sposoby walki z prokrastynacją to już osobna historia, więc wrócę do niej w następnym poście. (Tak, obiecałam sobie, że na blogu też nie będę prokrastynować).

fot. stąd, stąd i stąd